Almanya’da hem özel hem kamu sektöründen katılımcıların yürüttüğü bir proje, Yapay Zekânın şarapla ilgili değerlendirme amacıyla kullanımı konusunda bir dizi önemli çalışma yaptı ve elde ettikleri ilk sonuçlar, projenin gelecek açısından umut verdiğini ortaya koydu.

2019 yılında Genie adlı kuruluş bir ‘Yapay Zekâ Sommelier’ geliştirmek için Önoloji Profesörü Dominik Durner’la bağlantıya geçer. O tarihlerde yavaş yavaş kafasını kaldırmaya başlayan yapay zekâ çalışmalarının aromaların tanımlanmasında nasıl kullanılabileceği konusunda Prof. Durner’a danışırlar. Bu konunun araştırmaya değer olduğunu düşünen Durner, Trier Üniversitesi ve Fraunhofer Enstitüsü  gibi iki akademik kurum ve üç özel şirketle işbirliği yapar ve sonradan Alman Tarım Bakanlığı da projeyi ‘Tarımda Yapay Zekâ’ kapsamına alarak destekler.

Başlangıçtaki hedef elektromanyetik sensörlerin algılayabileceği kokuların neler olabileceğini ve insanın koku alma duyusuyla karşılaştırılabilir düzeyde olup olmadığını saptamaktır. İlk çalışmalarda elde edilen sonuçlar hayal kırıklığı yaratır. Etanol, ölçümde kullanılan araçları duman eder. Bunun üzerine çalışmanın çerçevesinde düzenleme yapılır ve sensörlerin şarap kusurlarını tespit etmek için görevlendirilmesi yoluna gidilir. Bunun için izlenen yolda belirli bir ortak kusuru olan 100 şarap seçilir. Buradaki ortak kusur ‘çürük yumurta kokusu’ dediğimiz kükürt etkisidir. Bu aşama tamamlanınca sensörler, bu kusuru olmayan şaraplarla buluşturulur ve aradaki farkın tespit edilmesi hedeflenir. Prof. Durner bu süreci mitolojideki Sisifos öyküsüne benzetiyor. Hatırlayacaksınız, Zeus tarafından cezalandırılan Sisifos her gün dağın zirvesine kadar kaya taşır, ertesi gün aynı kayaları tekrar taşır ve bu böyle sürer gider. Yapay Zekâ eğitimi de aslında defalarca tekrar edilen ölçümlerle yıllardır sürüyor. Ama üç yıllık çalışmanın sonucunda vardıkları yerin umut verici olduğunu söylüyor Prof. Durner. Üstelik bu uygulamanın yalnızca şarapla sınırlı olmayacağının da altını çiziyor ve “İnsan burnu her an aynı şekilde değerlendirme yapamaz; bu bizim önemli kusurlarımızdan birisi. Ama sensörlerin algıladığı koku datasını yorumlayan eğitimli bir Yapay Zekâ sistemi, her zaman aynı performansla değerlendirme yapabilir.” diyor.

Çalışmanın bugün ulaşmış olduğu noktada Yapay Zekâ sistemi, insan burnunun onda biri kadar duyarlılığa sahip. Ama yazının başında belirttiğimiz ‘çürük yumurta kokusu’ benzeri kükürt kusuru, henüz insan burnu tarafından algılanmayacak aşamadayken bile Yapay Zekâ sistemi yanılgıya düşmeden saptayabiliyor. Araştırmayı sürdüren ekip çalışmanın ilerleyen aşamalarında son derece güvenilir sonuçlar elde edecekleri yetkinliğe erişileceğinden şüphe duymuyorlar. O aşamaya ulaşıldığında da fermantasyonun başlangıç aşamalarındayken sistemin yapacağı uyarılarla çok sağlıklı bir üretimin planlanabileceğini, şarabın değerlendirme sonucunda oluşacak bir çeşit parmak izinin, ilerleyen dönemlerdeki performansıyla karşılaştırılıp çok efektif sonuçlar alınacağı konusunda umutlular. Ama profesyonel şarap uzmanlarının nitelik değerlendirmeleri gibi bir yetkinlik için daha uzun süre beklemek gerektiği aşikâr.

Yapay Zekânın ihtiyaç duyduğu en önemli unsur data. Dolayısıyla yüzlerce değil yüzbinlerce data elde edilmesi sağlıklı sonuçlar alınmasının temel şartı. Bunu sağlamak için Kaliforniya Üniversitesi’ne bağlı Davis’le (UC Davis) iş birliği yaparak Amerikalıların da projenin bir parçası olmasını ve data zenginliğine destek vermesini istemişler.

Projenin ortaya çıkarmayı amaçladığı taşınabilir bir cihazla üretim esnasında yapılacak ölçümlerin anında sonuç vermesi, böylelikle laboratuvar sonuçlarının beklenmesi sürecinin ortadan kaldırılması hedefleniyor. Projenin şarap dışına taşacak uygulamalarından birisinin günümüzde eğitimli köpeklerin kullanıldığı uyuşturucu ve patlayıcıların tespit edilmesi uygulamasında köpeklerin yerini Yapay Zekâ sistemlerinin alması olduğunu söylüyor araştırma ekibindekiler. Öte yandan Prof. Durner bu araştırmalarla ortaya çıkacak değerlendirme araçlarının şarapların standartlaşmasına sebep olacağı endişesini taşımadığını, şarapların terzi usulü kimliklerinin gerektirdiği biçimde kullanımın hep mümkün olacağına inandığını belirtiyor.

Bu yazı Kristine Bader’in wein.plus sitesindeki yazısının geniş bir özetidir.